Холиқи Раҳмон муҳимтарин коре, ки аз бандааш мехоҳад, шукр аст ва дар Фурқони Ҳаким бо аҳаммияти зиёд, ба шукр даъват мекунад…

 

بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ

 وَ اِنْ مِنْ شَيْءٍ اِلاَّ يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ

Қуръони Муъҷизу-л Баён бо такрори оятҳо ҳамчун:

اَفَلاَ يَشْكُرُونَ ٭اَفَلاَ يَشْكُرُونَ ٭وَسَنَجْزِى الشَّاكِرِينَ ٭لَئِنْ شَكَرْتُمْ َلاَزِيدَنَّكُمْ ٭بَلِ اللّهَ فَاعْبُدْ وَ كُنْ مِنَ الشَّاكِرِينَ٭

нишон медиҳад, Холиқи Раҳмон муҳимтарин коре, ки аз бандааш мехоҳад, шукр аст ва дар Фурқони Ҳаким бо аҳаммияти зиёд, ба шукр даъват мекунад. Шукр накарданро ба сурати такзибу инкори неъмат нишон дода, бо фармони فَبِاَىِّ آلاَءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ дар сураи Раҳмон ба шиддат ва бо таъкиди даҳшатангезона сию як бор бо ин оят таҳдид мекунад ва ношукриро такзибу инкор менамояд.

Бале, чӣ гуна, ки Қуръони Ҳаким шукрро натиҷаи хилқат нишон медиҳад, ин коинот низ, ки Қуръони Кабир аст, нишон медиҳад; муҳимтарин натиҷаи хилқати олам, шукр аст, чунки, агар ба коинот диққат карда шавад, дида мешавад, ки ҳар он чи коинотро ташкил медиҳад, ба гунае, ки шукрро натиҷа диҳад, нисбат ба дараҷоти худ, то ҳудуде назар ба шукр дорад ва чеҳрааш мутаваҷҷеҳи ўст, гўё муҳимтарин меваи шаҷараи хилқат, шукр аст ва муҳимтарин маҳсуле ки аз коинот ба даст меояд, шукр аст.

Чунки, дар хилқати олам мушоҳида мекунем, мавҷудоти олам ба шакли як доираи ташкил шуда, ки даруни он доира, ҳаёт ба унвони нуқтаи маркази халқ шудааст, ҳамаи мавҷудот, ба ҳаёт назар доранд, ба ҳаёт хизмат мекунанд ва лавозимоти мавриди ниёзи ҳаётро мерасонанд, пас Зоте ки коинотро халқ карда, дар он доира, ҳаётро интихоб кардааст.

Сипас мушоҳада мекунем, ки оламҳои зиҳаётро басурати доира эҷод карда ва инсонро дар нуқтаи маркази он қарор медиҳад, гўё натиҷаҳое, ки мақсуди зиҳаёт буданд, дар ў тамаркуз кардаанд; ҳамаи зиҳаётро дар атрофи ў ҷамъ карда, ононро хизматкору мусаххари ў мекунад ва ўро ҳокими онон қарор медиҳад, пас Холиқи Зулҷалол аз миёни зиҳаёт, инсонро интихоб карда ва дар олам, ба ў иродаву ихтиёр медиҳад.

Сипас мушоҳада мекунем, ки дар олами инсон балки дар олами ҳайвонот як доира ташкил шуда ва нуқтаи маркази он, ризқ таъйин шудааст, дар тамоми инсонҳо, ҳатто дар ҳайвонот, муҳаббат ба ризқро бавуҷуд оварда, умуми ононро ходим ва мусаххари он кардааст, ризқ дар байни онон ҳукум мекунад ва ризқро онгуна хазинаи васеъу ғанӣ қарор дода, ки ба неъматҳои бисёре ҷомеъ аст, ҳатто барои шинохти мазаи як навъе аз анвоъи ризқ ба забон дар ҷиҳозе баноми қувваи зоиқа, тарозуҳои маънавии зарифе ба теъдоди маззаҳо гузорида шудааст, пас дар коинот аҷибтарин, ғанитарин, ширинтарин, ҷомеътарин ва бадеътарин ҳақиқат, ризқ аст.

Акнун назар мекунем, чӣ тавре ки ҳар чиз дар атрофи ризқ ҷамъ шудааст ва назар ба он дорад, ризқ низ бо ҳамаи навъҳои худ маънан ва моддатан, ҳолан ва қолан бо шукр номгўи карда ва бо шукр ба даст меояд ва шукрро ба мо мерасонада шукрро нишон медиҳад, зеро иштиҳо ва иштиёқ ба ризқ, як навъ шукри фитрӣ аст, лаззат ва завқ гирифтан низ як шукри ғайри шуур аст, ки ин навъи шукр дар тамоми ҳайвонот ҳаст, танҳо инсон бо залолату куфр, моҳияти фитрии шукрро тағир дода, аз шукр ба ширк меравад.

Ҳамчунин дар неъматҳои ризқ, шаклҳои зебо, роиҳаҳои хўшбўй ва таомҳои хўш маза, даъваткунандагони ба шукр ҳастанд; зиҳаётро ба шавқ даъват карда, ба он иштиёқ ва ба навъӣ ситоишу эҳтиром ташвиқ кардан, сабаб мешавад, мавҷудот шукри маънавӣ кунанда. Назари диққати зишуъурро ҷалб карда  ба истеҳсон тарғиб мекунад ва ононро ба эҳтироми неъматҳо ташвиқ мекунад; ингуна қавлан ва феълан ба шукр иршод мекунад ва сабаби шукр мешавад. Дар шукр, олитарин ва ширинтарин лаззату завқи шукрро ба он, мечашонад.

Яъне, нишон медиҳад, ин ризқу неъмат, бо он ки зоҳиран лаззати гузарову муваққатӣ дорад, аммо ба василаи шукр, сабаби илтифоти Раҳмонӣ мешавад, ки доимию ҳақиқист ва лаззату завқи бешумор дорад, яъне сабаб мешавад, ба илтифоти бешумору пурлаззати раҳмати ганҷинаҳои Молики Карим тафаккур шавад ва дар ин дунё низ маънан лаззати биҳишти боқиро мечашонад.

Пас ризқ, дар ҳоле ки бавоситаи шукр онгуна ганҷинаи бузург бо арзишу ғанӣ мешавад, бо ношукрӣ низ ба дараҷаҳои бениҳоят поине суқут мекунад.

Ҳамон гуна, ки дар «Гўфтори шашум» баён шуд, ҳангоме, ки қувваи зоиқаи забон ба номи Ҷаноби Ҳақ, яъне мутаваҷҷеҳи вазифаи маънавии шукр бошад, қувваи зоиқаи забон дар ҳукми муфаттиши шокиру нозири олиқадр, сипосгузори раҳмати бениҳояти Илоҳист.

Аммо агар ба номи нафс бошад, яъне агар ба шукри ризқи инъом фикр накарда ва мутаваҷҷеҳ ба он набошад, қувваи зоиқаи забон аз мақоми нозири воломақом ба мақоми нигаҳбони корхони батн ва дарбони тавилаи меъда, суқут мекунад, бад-ин тартиб, ҳамон тавр ки ин хидматкори ризқ, бо ношукрӣ ба чунин мартабае суқут мекунад, ҳамонгуна низ моҳияти ризқу соири хадамаи онҳам суқут мекунанд ва аз волотарин мақом ба пастарин мақом фуруд меоянд ва ба вазияти зидду мухолиф бо ҳикмати Холиқи коинот дучор мешаванд.

Миқёси шукр; қаноатаст, иқтисодаст, ризост ва мамнуният мебошад.

Мизони ношукрӣ; ҳирсаст, исрофаст, беҳурматист, беэътиноӣ ба ҳалолу ҳаром хурдани ҳарчиз мебошад.

Бале, ҳирс, ношукрӣ буда ва сабаби маҳрумият шуда ва ҳам воситаи зиллат аст. Ҳатто мўрча, ин ҳашароти муборак, ки дорои ҳаёти иҷтимоъист, гўё бахотири ҳирсаст, ки дар зери пой пахш мешавад, зеро бо онки чанд дона гандум барои ў кофист, қаноат накарда, агар тавонад, ҳазорҳо дона ҷамъ мекунад, аммо занбури асал, гўё бахотири қаноати ўст, ки ба болои сари ҳама парвоз мекунад ва чун қаноат мекунад, бо амри Илоҳӣ, асалро ба инсонҳо эҳсон карда, мехўронад.

Бале, баъд аз лафзи Аллоҳ ки алами Зоти Ақдасу аъзамтарин исми ўст, исми Раҳмон аст, ки аз аъзамтарин исм буда, ба ризқ назар дошта ва бо шукр дар ризқ, ба он расидааст ва ҳам зоҳиртарин маънои Раҳмон, Раззоқ аст.

Ҳамчунин шукр навъҳо дорад, ҷомеътарин ва феҳристи умумии он навъҳо, Намоз аст.

Ҳамчунин дар шукр, як имони покиза том ва як тавҳиди холис мавҷўдаст, зеро инсоне, ки себеро хурда, «Алҳамду лиллоҳ» мегўяд, бо он шукр, эълон мекунад: «Он себ мустақиму бевосита, ёдгори дасти қудрат буда ва мустақиму бевосита, ҳадияи хазинаи Раҳмат аст» ва бо чунин сухану бо чунин эътиқоде медонад, ҳарчиз – чӣ ҷузъӣ бошад чӣ куллӣ – аз тарафи дасти қудрати ў дода мешавад ва низ ҷилваҳои раҳматро, дар ҳарчиз медонад ва имони ҳақиқию тавҳиди холисеро бо шукраш баён мекунад.

Инсони ғофил, бо куфрони неъмат, зиёни бузурге мебинад, ки танҳо як ҷиҳати аз ҷиҳатҳои онро башарҳи зер баён мекунем:

Агар инсон неъмати лаззатро хурда ва шукр кунад, он неъмат бавоситаи он шукр, нур шуда, барои ў меваи ухравии Ҷаннат мешавад. Бо лаззати ба даст омада аз он, бо тафаккур ба ин ки асари илтифоти Ҷаноби Ҳақ аст, он мева барои ў лаззату завқи бузургу доимӣ дорад ва қисми аз он неъмат ки ганҷинаи маънавӣ буда, ки осон ба даст омада ва аз аъмоли баргузидае мебошад, ки бо амали кам ба даст меояд ва моддаи маънавӣ ҳастанд, ки мераванд то ба мақомоти воло бирасанд ва қисми моддию суфлӣ (пўст) ва пучоқи он неъмат вазифаашонро бапоён расонида мераванд, то ба асли худ, яъне ба аносир табдил шаванд.

Агар шукр накунад, он лаззати муваққатӣ, ба воситаи завол, аламу таассуфро бо худ дорад ва он неъмат, фузулот мешавад. Неъмате ки дар ҳукми алмос буд, ба ангишт табдил мешавад. Аммо ризқи зоил ба воситаи шукр, лаззатҳои доимӣ ва меваҳои боқӣ медиҳад. Неъмати бешукр бошад, аз зеботарин сурат, ба чиркинтарин сурат мубаддал мешавад. Чунки, аз назари он шахси ғофил, оқибати ризқ, табдил шудан ба фузулот баъд аз як лаззати гузарост.

Бале, ризқ сурати лоиқ ба ишқ дорад ва он сурат, бо шукр дида мешавад, дар ғайри ин сурат, ишқе ки гумроҳон ва ғофилон ба ризқ доранд, ҳайвонист, бо таваҷҷўҳ ба матлабҳои гуфта шуда, қиёс кунед, ки аҳли залолат ва ғафлат чӣ дараҷа ҳасрат мехўрданд.

Дар анвоъи зиҳаёт, инсон муҳтоҷтарини онон ба анвоъи ризқ мебошад. Ҷаноби Ҳақ инсонро ба гунае офарид, ки ҳам оинаи ҷомеъ ба итмоми асмои ҳусно аст ва ҳам муъҷизаи қудрате мебошад, ки молики ҷиҳозотест, ки тамоми маводи хазинаи раҳматро месанҷад ва мешиносад ва ҳам ба сурати халифаи арз буда, ки дар бар дорандаи олатҳоест, ки тамоми зарофатҳои санъату ҷилваи ҳамаи асморо тарозу мекунад. Ба ҳамин сабаб эҳтиёҷоти бепоёоне ба ў дод ва ўро ба навъҳои бешумори моддию маънавии ризқ, мўҳтоҷ кард. Бинобарин, инсон ба далели доро будани чунин ҷомиъияте, воситае ки битавонад ўро ба ҷойгоҳи волои аҳсани тақвим бирасонад, шукраст ва агар шукр набошад, ба асфали софилин афтода ва муртакиби зулми бузурге мешавад.

Алҳосил: Бузургтарин асос аз асосҳои чоргонаи тариқи убудият ва маҳбубият – ки бартарин ва волотарин тариқ мебошад – шукр аст, ки он чор асос чунин таъбир шудааст:

“Дар тариқи аҷзмандӣ, лозим омад чор чиз: Аҷзи мутлақ, фақри мутлақ, шавқи мутлақ, шукри мутлақ эй азиз.”

 

اَللّٰهُمَّ اجْعَلْنَا مِنَ الشَّاكِرِينَ بِرَحْمَتِكَ يَا اَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ

سُبْحَانَكَ لاَ عِلْمَ لَنَا اِلاَّ مَا عَلَّمْتَنَا اِنَّكَ اَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ

اَللّٰهُمَّ صَلِّ وَ سَلِّمْ عَلَى سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ سَيِّدِ الشَّاكِرِينَ وَ الْحَامِدِينَ وَ عَلَى آلِهِ وَ صَحْبِهِ اَجْمَعِينَ آمِينَ

وَ آخِرُ دَعْوَيهُمْ اَنِ الْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ

* * *

Аз куллиёти Рисоли Нур

Саъид Нурсӣ



Мақолаҳо